Меѓународен конзорциум на невладини организации главно фокусирани на работата на транзициската правда ја објави првата студија за проценка на ситуацијата и потребите на цивилните жртви од војните во Србија, Косово и Северна Македонија, насловена како „Соочувајќи се со минатото, преживувајќи ја на сегашноста“.
Студијата е дел од проектот „Зајакнување на гласот на жртвите преку инклузија и трансформација на наративите““ (SIVV). Проектот е заедничка иницијатива имплементирана во Косово, Србија и Северна Македонија, од страна на Мировното движење PAX, Меѓународниот центар за транзициска правда (ICTJ), Интегра, Нова социјална иницијатива (NSI), Граѓански иницијативи (CI) и Мировна акција (МА), и е финансиран од Европската Унија во вредност од 982.000 евра.
Оваа студија открива дека повеќе од 20 години од распадот на војните во Југославија, Косовската војна од 1998-1999 година и вооружениот конфликт во Северна Македонија од 2001 година, многу жртви и други групи погодени од конфликт сè уште се борат со наследството што го оставило насилното минато. Повеќето жртви во трите земји сè уште бараат обесштетување, вистина, правда и социјално признавање. Повеќето доживуваат сериозни социо-економски тешкотии, се соочуваат со пречки во исполнувањето на нивните права и се справуваат со повоената траума.
Воените жртви и другите засегнати групи споделуваат споредливи потреби – потребата да се знае вистината за тоа што се случило со починатите или исчезнатите; да имаат правна поддршка при барањето на правда за злосторствата; признавање на нивниот статус на жртви, без разлика на нивната етничка припадност; економска и психолошка поддршка; и меморијализација на минатото.
За да можат да ги постигнат своите приоритети и да ја исполнат својата мисија, на жртвите од војните и другите засегнати групи, исто така, им е потребна техничка поддршка во следните области:
- мапирање и здружување со други жртви со слични потреби и искуства,
- вклучување на втората генерација, за да можат различните групи да се организираат, да се претставуваат самите себе и да се залагаат за нивните права,
- финансиска поддршка за одржување на нивната (не)формална група на жртви и вклучување на помладите генерации во нивната мисија,
- градење капацитети за водење кампањи за застапување, лобирање и развој,
- разбирање на принципите на транзициската правда за да ги сместат своите искуства во поширок социјален контекст, а истовремено да придонесат за помирна иднина,
- свесност и разбирање за родовите аспекти на страдањето и специфичните потреби на жените
- воспоставување партнерства, и со други групи на жртви и со невладини организации, за да се помогне проширувањето на нивниот фокус во однос на родовите аспекти, да се зајакне нивната позиција за застапување и да се зголемат вештините за управување со проекти,
- техничка помош за да им се помогне на здруженијата да ја зајакнат нивната финансиска одржливост, менаџерските вештини и човечките ресурси.
Истражувањето, исто така, укажува на дополнителни прашања што треба да се решат пошироко, како што се деполитизација на воените искуства и мисијата на жртвите, препознавање на родовите аспекти на страдањето и специфичните потреби на жените жртви и преживеани, и создавање култура на сеќавање на насилното минатото засновано на мултиперспективност.
Публикацијата беше промовирана во посебни настани во Приштина на 29 ноември, Белград на 2 декември и во Скопје на 13 декември 2022. Достапна е на англиски, српски, албански и македонски јазик и ќе биде достапна и онлајн. Проектот SIVV е финансиран преку Инструментот на Службата на Европската Унија за надворешна политика (FPI) со цел да се обезбеди национална и регионална поддршка за процесите на транзициска правда кои значајно ги интегрираат потребите и барањата на жртвите и другите групи погодени од конфликтот, кои ефективно се спротивставуваат на омразата и националистички говор. Поддршката на ФПИ ја надополнува другата помош на ЕУ за оваа област финансирана во рамките на Инструмент за претпристапна помош (ИПА). Секоја година, ЕУ обезбедува над 1,5 милиони евра финансирање на јурисдикциите на поранешна Југославија за градење капацитети, информирање, поддршка на жртвите и потрага по исчезнати лица. Крајната цел на ЕУ е да ги поддржи мирот и стабилноста преку враќање на довербата меѓу граѓаните и општествата, да го олесни помирувањето и добрососедските односи.
Një konsorcium ndërkombëtar i organizatave joqeveritare të fokusuara më së shumti në punën e drejtësisë tranzicionale ka publikuar studimin e parë vlerësues që shqyrton situatën dhe nevojat e viktimave civile të luftës në Serbi, Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut të titulluar “Ballafaqimi me të kaluarën, mbijetimi i së tashmes”.
Studimi është pjesë e projektit “Fuqizimi i Zërave Gjithëpërfshirës të Viktimave, Transformimi i Narrativeve” (SIVV). Ky projekt është një nismë e përbashkët e zbatuar në Kosovë, Serbi dhe Maqedoninë e Veriut, nga Lëvizja Paqësore PAX, Qendra Ndërkombëtare për Drejtësi Tranzicionale (ICTJ), Integra, Iniciativa e Re Sociale (NSI), Iniciativat Qytetare (CI) dhe Aksioni Paqësor (PA), financuar nga Bashkimi Evropian në vlerë prej 982.000 euro.
Ky studim zbulon se mbi 20 vjet që nga luftërat e shpërbërjes së Jugosllavisë, Lufta e Kosovës 1998–1999 dhe konflikti i armatosur i vitit 2001 në Maqedoninë e Veriut, shumë viktima dhe grupe të tjera të prekura nga konflikti ende luftojnë me trashëgiminë e lënë nga e kaluara e dhunshme. Shumica e viktimave në të tre vendet janë ende duke kërkuar korrigjim, të vërtetën, drejtësi dhe njohje sociale. Shumica përjetojnë vështirësi serioze socio-ekonomike, kanë pengesa në përmbushjen e të drejtave të tyre dhe përballen me traumat e pasluftës.
Viktimat e luftës dhe grupet e tjera të prekura ndajnë nevoja të krahasueshme – nevoja për të ditur të vërtetën për atë që ka ndodhur me të vdekurit ose të zhdukurit; të ketë mbështetje ligjore për të kërkuar drejtësi për krimet; njohja e statusit të tyre si viktima, pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike; mbështetje ekonomike dhe psikologjike; dhe përkujtim të së kaluarës.
Për të arritur prioritetet e tyre dhe për të përmbushur misionin, viktimat e luftës dhe grupet e tjera të prekura gjithashtu kanë nevojë për mbështetje teknike në fushat e mëposhtme:
- hartim dhe bashkim me viktima të tjera me nevoja dhe përvoja të ngjashme,
- përfshirje të gjeneratës së dytë, në mënyrë që grupet e ndryshme të mund të organizohen dhe të përfaqësojnë veten dhe mbrojnë të drejtat e tyre,
- mbështetje financiare për të mbajtur grupin e tyre (jo)formal të viktimave dhe për të përfshirë brezat e rinj në misionin e tyre,
- ngritja e kapaciteteve në fushata përfaqësimi, lobimi dhe zhvillimi,
- të kuptuarit e parimeve të drejtësisë tranzicionale për të vendosur përvojat e tyre në një kontekst më të gjerë shoqëror, duke kontribuar gjithashtu në një të ardhme më paqësore,
- ndërgjegjësim dhe kuptim i aspekteve gjinore të vuajtjes dhe nevojave specifike të grave,
- krijim i partneriteteve, si me grupet e tjera të viktimave, ashtu edhe me OJQ-të, për të ndihmuar zgjerimin e fokusit të tyre në aspektin gjinor, për të forcuar pozicionin e tyre përfaqësues dhe për të rritur aftësitë e tyre për menaxhim projektesh,
- ndihmë teknike për të ndihmuar shoqatat të forcojnë qëndrueshmërinë e tyre financiare, aftësitë menaxhuese dhe burimet njerëzore.
Hulumtimi gjithashtu thekson çështjet shtesë që duhen trajtuar më gjerësisht, si depolitizimi i përvojave dhe misionit të viktimave gjatë luftës, njohja e aspekteve gjinore të vuajtjeve dhe nevojave specifike të grave viktima dhe të mbijetuara, si dhe krijimi i një kulture të kujtimit të të kaluarës së dhunshme të bazuar në multiperspektivë.
Publikimi u publikua në ngjarje të veçanta në Prishtinë më 29 nëntor, në Beograd më 2 dhjetor, dhe në Shkup më 13 dhjetor. Është në dispozicion në anglisht, serbisht, shqip dhe maqedonisht dhe do të jetë në dispozicion online.
Projekti SIVV financohet nëpërmjet Instrumentit të Shërbimit të Politikës së Jashtme të BE-së (FPI) me qëllim të gjenerimit të mbështetjes kombëtare dhe rajonale për proceset e drejtësisë tranzicionale që integrojnë në mënyrë kuptimplote nevojat dhe kërkesat e viktimave dhe grupeve të tjera të prekura nga konflikti dhe që luftojnë në mënyrë efektive urrejtjen dhe fjalimin nacionalist. Mbështetja e FPI-së plotëson ndihmën tjetër të BE-së për këtë fushë të financuar nga Instrumenti i Para-Aderimit (IPA). Çdo vit, BE-ja ofron mbi 1.5 milion euro financim për juridiksionet e ish-Jugosllavisë për ngritjen e kapaciteteve, shtrirjen, mbështetjen për viktimat dhe kërkimin e personave të zhdukur. Qëllimi përfundimtar i BE-së është të mbështesë paqen dhe stabilitetin duke rivendosur besimin midis qytetarëve dhe shoqërive, të lehtësojë pajtimin dhe marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë.
